واکاوی بازار قراضه و الزامات جدید آن (۷)

می متالز - پس از اشاره به ابعادی از ریخت شناسی بازار قراضه و تبار شناسی مختصر از اقتصاد ایران، لازم است تا نگاه کوتاهی هم به ریخت یا فرم بازار اصلی قراضه، یعنی بازار فولاد داشته باشیم.

حدود ۱۹ میلیون تن سالیانه تولید فولاد خام و مصرف سرانه حدود ۲۰۰ کیلوگرم در سال. بیش از ۸۰ درصد تولید در دست دولتی ها و کمتر از ۲۰ درصد توسط بخش خصوصی. صادرات حدود ۴ میلیون تن و مصرف ظاهری حدود ۱۶ میلیون تن . همچنین تولید ۱۵ میلیون تن آهن اسفنجی. مصرف سرانه کمتر از ۳۰۰ کیلوگرم مربوط به کشور های توسعه نیافته است.

بازار مصرف داخلی نسبتا در رکود و سرمایه گذاری ها در زمینه توسعه زنجیره عمدتا در دست دولتی هاست. به ازای هر ۱۰۰ هزار دلار در صنعت یک نفر اشتغال ایجاد می شود. سهم آهن قراضه در تولید کل چیزی حدود ۸ درصد است. نیروی انسانی، سنگ آهن و انرژی ارزان مزیت های نسبی این صنعت است. مصرف انرژی به ازای هر تن تولید فولاد - میانگین روش های مختلف تولید - حدود ۶۰۰ کیلووات ساعت است و این میزان ۳۰ درصد بیشتر از زمانی است که فقط از قراضه استفاده شود.

سهم صرفه جویی انرژی استفاده از قراضه در قیاس با کل فرآیند استخراج و فرآوری و تبدیل به اسفنجی و ذوب آن در تولید فولاد بیش از ۷۰ درصد است. از نقطه نظر ارقامی: ۲۰۰ کیلووات ساعت صرفه جویی در مصرف برق و ۱۸ گیگاژول صرفه جویی حرارتی، بعلاوه صرفه جویی ۴۵۵ مترمکعب گاز و ۱۷۴ کیلووات ساعت برق، در فرآیند تبدیل گندله به اسفنجی.

ترکیه بزرگترین وارد کننده قراضه در جهان است و واردات ایران نزدیک به صفر. سرانه تولید قراضه در ترکیه نزدیک به ۱۶۰ کیلوگرم و ایران حدود ۲۰ کیلوگرم. قیمت هر کیلووات برق در ترکیه ۴۰۰ تومان و در ایران ۶۰ تومان. قیمت گاز در ترکیه ۲۰۰۰ تومان و در ایران ۱۵۰ تومان. در ترکیه حدود ۳۶ میلیون تن فولاد عمدتا با قراضه تولید می شود و یکی از صادر کنندگان عمده فولاد به جهان است. حجم عمده تولید فولاد ترکیه به روش القایی و در ایران به روش قوس است.

چه انتظاراتی می توان از وجود قیمت ارزان انرژی در ایران داشت؟ و این قیمت ارزان در واقعیت چه ره آوردهایی می توانست در طی سالیان گذشته در صنعت فولاد داشته باشد؟

باعث رشد سرمایه گذاری در صنعت گردد.
علاوه بر توسعه کمی باعث ارتقای سطح کیفی و تنوع تولید فولادهای خاص شود.
بتوانیم به سهولت به بازارهای جهانی وارد شویم.
افزایش سهم سرمایه گذاری در زمینه پژوهش و توسعه در صنعت شود.
سبب نوسازی تکنولوژیک صنعت و افزایش بهره وری گردد.
باعث افزایش سهم صنعت در اشتغال جامعه شود.

چنانچه این انتظارت برآورده نشده باشد و سبب افزایش توانمندی، افزایش درآمد و افزایش بهره وری نشده باشد، به معنی هدر رفت سهم انرژی به عنوان منابع بین نسلی در کل اقتصاد و تاثیرش افت شاخص رفاه عمومی جامعه و جابجایی در منابع سرمایه عمومی است.

بازار فولاد در کل زنجیره اش بازاری است با مشخصات یک بازار انحصار چند جانبه که بازیگران آن که سهم عمده و رهبری مسلط آن دولتی است امکان بازی های قیمتی در بازار را در دست دارد. در چنین بازاری حلقه هایی از این زنجیره امکان خواهند یافت تا قیمت های غیر بازاری خود را بر کل صنعت تحمیل کنند و بخش مهمی از درآمد زنجیره ارزش را تصاحب کنند. چنین موضوعی حتی باعث بر هم زدن توازن توسعه در کل صنعت خواهد شد. از دیگر عوارض چنین بازارهایی گرانی قیمت یا افت کیفیت محصولات خصوصا توسط بخشی از بازار است که دارای قدرت و نفوذ و سازمان یافتگی و درجه بالاتری از انحصار هستند. آثار آن را بیشتر در قیمت گذاری های دستوری در زمینه آهن اسفنجی می توان به وضوح دید.

بازار فولاد نسبتا دارای سازمان یافتگی حداقل در بخش تولید است اما مناسبات تجاری در آن عمدتا با همان سبک و سیاق سنتی است. نظیر بازار قراضه که آن هم به شدت فردگرا و سنتی است. خوشبختانه همانگونه که در بخش های پیشین در مورد رخدادهای مثبت فضای مجازی در توسعه اطلاعات و کاهش سطح انحصار در بازار قراضه در فضای کسب و کار گفته شد در بازار فولاد نیز این مقوله تاثیر گذار بوده است.